Karıma Ahan
T.Júrgenov atyndaǵy QazUÓA, teatrtaný, III kýrs
Zamanaýı
ónerdi týdyratyn da, jan-jaqtan paıda bolǵan jańalyqtar arqyly quratyn da,
búgingi qoǵamǵa jetkizetin de jas býyn ónertanýshylar. Iaǵnı, jańa ınterpretaııamen
kelgen rejısser, beıtanys baǵyttaǵy sýretshi, sezim men qımyldy ózinshe
úılestirgen akter, jeti notany eshkim estimegen áýenge salýshy mýzykant, munyń
barlyǵyn zerttep ózinshe qorytyndy shyǵarǵan óner zertteýshilerin jatqyzýǵa bolady. Barlyǵy
derlik ómir keship otyrǵan qoǵamynda, aldyńǵy býyn ókilderiniń birine unamaýy,
tipti jalǵyz qalýy múmkin nemese juldyzy janǵan óner adamy bolýy da ǵajap emes.
Qandaı jaǵdaıda da óner aldyndaǵy paryzyn qaltqysyz óteýi qajet. Ár zamanda
jańashyldyqqa umtylǵan jandar tabylyp jatady. Sonyń biri, Qazaqstan Respýblıkasynyń
táýelsiz tańy, HHI ǵasyrdyń alǵashqy shıreginde «óner» dep eren eńbegin sińirip
kele jatqan rejısser – Kýbanychbek Adylov.
Ol 1973 jyly
19 mamyr kúni Qyrǵyz KSR, Frýnze qalasynda ómirge keldi. 1990 jyly Qyrǵyz KSR,
Jetı-Ógúz aýdany, Orgochor aýylyndaǵy Iý.Gagarın atyndaǵy orta mektepti aıaqtady. Sol
jyly kúzde, Qyrǵyz Memlekettik Skrıabın atyndaǵy aýylsharýashylyq ınstıtýtynyń
mehanıka fakýlteti, ınjener-mehanık mamandyǵyna oqýǵa túsedi. Odan uzaqqa
barmaı, Tynystanov atyndaǵy Perjevalskıı memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtyna
jaratylystaný-geografııa fakýlteti, bıologııa jáne geografııa pedagogy
mamandyǵyna aýysady. Boıda bar talant, ónerge degen mahabbat, jas túlekti
jaratylystaný baǵytynda qaldyrmaıdy. 1991 jyly Qazaq KSR, Almaty qalasyndaǵy
T.Q.Júrgenov atyndaǵy Qazaq Memlekettik teatr jáne kıno ınstıtýtyna stýdent
bolyp qabyldanady. «Qýyrshaq jáne drama teatr
artısi» mamandyǵy boıynsha N.S
Kolesnıkov sheberhanasynda bakalavr dárejesinde bilim aldy. Alǵash Respýblıkalyq
qýyrshaq teatrynda akter bolyp bastaıdy. Keıin, TRK «31 Kanal» – avtor jáne
júrgizýshi qyzmetin de atqaryp kóredi. 1996 – 2004 jyldary «Sezam» qýyrshaq
teatrynda akter bolyp bastap, kórkemdik jetekshi qyzmetine deıin kóterilgen.
2004 – 2007 jyldary Respýblıkalyq nemis drama teatrynda akter; 2007 jyly Ǵ.Músirepov
atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatrynyń da
sahnasynda óner kórsetti. Oǵan qosymsha 2006-2008 jyldary «Aqsaraı» mıýzıkl teatryn
da; 2009 jyldan beri Respýblıkalyq nemis drama teatrynda akter qyzmetinde. Ol («Men
Gamletpin» Elestiń daýysy; «Revızorde» Janashyr; «Kóktemniń oıanýynda» Gabor
myrza; «Iá. Joq» Muǵalim; «Afrıkadaǵy pıngvınder» áke; «Makbette» Makdýf;
«Kalıfornııadaǵy jylqylar kabaresi» Beıtanys «TV-2» mysyq; «TV-3» – orman perisi;
«Ótkelderdegi álem» qorǵaýshy; t.s.s) syndy roldderdi tula boıynan ótkergen. Eń
uzaq, ári jemisti qyzmet etip kele jatqany osy nemis teatry.
Kýbanychbek HH
ǵasyrdyń sońyndaǵy býynǵa asa tanymal. Ol Qazaqstannyń eńbek sińirgen halyq
artısi T.Temenovtyń rejısserligimen túsirgen «Mahabbat beketi» atty kórkem
fılmindegi bas qaharman – Oraldy oınap, kórermenniń súıiktisine aınaldy.
Teatr akteri úshin fılmniń paıdasy az emes. Tanymaldylyq
pen shyǵarmashylyq qoryn baıytýdyń birden bir kepili bolmaq. Kınonyń teatrdan
aıyrmashylyǵy tasqa basylyp, máńgilik qalatyndyǵy. Premeradan soń kóńilge
jaqpaǵan bólimin ózgertý men qaıta oryndaý múmkindigi joq. Biraq, proess
barysynda neshe ret qatelesseń de, mızansenadan shatassań da, rejısserdiń oıyn alǵashqy kadrdan jetkize
almasań da keshirim bar. Tipti, sahna saıysyna túse almasań da, teatrdaǵy sýfler
sekildi túrli sahna qozǵalysyn (shaıqas, ekstremaldy trıýk t.s.s) oryndaıtyn kaskaderlar
qasqaıyp daıyn tur. Jandy qınaǵan sezimnen kómeıge keptelgen sybyrly ún,
kórermenge jetpeı qalady ma degen alańda týmaıdy. Tek, dybys operatory
mıkrofonyn dáleldese bolǵany. Odan shyqpasa, dýblıajǵa da múmkindik bar. Ym-ısharat
kórinsin dep «tonnalap» grımdi de battastyrýdyń qajeti shamaly. Barynsha túrde
shynaıy jan tebirenisti kórsetýińe múmkindik beretin kıno óneri osyndaı artyqshylyqqa
ıe.
Kınonyń
kelesi ereksheligi daıyndalǵan rolin – alǵashqy jáne sońǵy ret oınaýynda. Biraq,
eń aýyr kedergisi jan men tánniń úndestigine enip, baryńdy salǵan shaqta «hlopýshkanyń» (túsirilim alańynyń basty
quraly, kartınanyń bastalarynda jáne sońynda belgi úshin soǵylady) «tars»
etkeni, úrkitip jiberedi. Mine, ónerdiń osyndaı baǵytyna baryn salǵan ónerpaz, 1993
jyly úlken ekranǵa jol tartqan fılmde jarq etip, halyq jadynda jaqsy saqtaldy.
Oǵan ǵashyq qyzdar da, dál Oral sekildi bolsam degen jigitterde az bolmady.
Jıyrmadaǵy jalyndy jigittiń syrtqy symbaty men melodramalyq rol kórermen
qaýymnyń emirene jaqsy kórýiniń birden bir sebebi boldy. Sátti shyǵarma maqsatynyń
oryndalýyna ansambl úılesimdiligi tikeleı áserin tıgizgen. Akterlik oıynnan
bólek, mýzykanyń náziktigi, operatordyń jaryqpen saýatty jumysy úılesimin
oryndy taýyp tur. Shyǵarmanyń negizgi
maqsatyna oralsaq, ǵashyqtyq sezimniń ómirdegi ólsheýsiz qadiri, jastyqtyń ózi
ǵajap ekenin kórsetý. Mahabbat – máńgilik, úlbiregen názik uǵym. Túsirilim top
muny kórermenniń júrek túkpirine tóteleı jetkizip, kórkem túsindirdi.
«Bulaq kórse
– kózin ash» deıtin dana halyq. Ónerpazdyń rejıssýraǵa kelýine sebepker, «kózin
ashqan»: ustaz, teatr rejısseri – Bolat Atabaev. «Aqsaraı» teatrynyń sharyqtap
turǵan shaǵy, demeýshilerdiń de jomarttyǵy tógilgen tus bolsa kerek-ti, teatrdyń
kórkemdik rejısseri, ári negizin qalaýshy B.Atabaev, óz artıstterinen oı túkpirindegi
armandarynyń (ónerge qatysty) búginde iske asyrýy múmkin ekenin jetkizgen.
Sáıkesinshe, barlyǵynan buıymtaıyn sýyrtpaqtap surap, oryndalý jaǵdaıyn
rettestirgen. Kezek K.Adylovqa túsken sátte, ol rejısserlik qoıylym qoıǵysy
keletinin málimdep, ruqsat alady. Eń qyzyǵy sol bul akterdiń basty maqsaty da emes edi. Tek «Spektakl qoısam...»
degen táýekeldi oıy áreketke ushtasyp, ónerde óz raqatyn tabýǵa ulasty. «Qýǵan
jetpeı, naǵyz buıyrǵannyń ketpeıtini» osy bolsa kerek. Búginde rejısser
Adylovqa teatrlyq qoıylymnyń uıymdastyrýshysy bolǵan janyna jaqyn proess.
Qazirgi kezde teatrlyq laboratorııalarǵa, táýelsiz teatrǵa, qýyrshaq teatryna,
ózge ult teatrlaryna, tipti akademııalyq teatrǵa óz týyndylaryn qoıyp keledi. Shyn
sheberdiń biz tańdamaıtyny sekildi, rejısserdiń naǵyz kásibı maman ekeniniń
kórinisi jan-jaqty eńbek etýi.
Talantty
adamǵa shekteý joq. Tek, sáti tússe bolǵany, jarqyraýy áp-sátte. Sózimizdi
dáleldeıtin, taǵy da Qýbanychbek Adylov. Ol kúni búginge deıin rejısserlik
jumysy boıynsha túrli festıvalderden júldeli oryndardyń ıegeri. Atap aıtsaq:
Á.Mámbetovtyń 80 jyldyǵyna arnalǵan Qazaqstan drama teatrlarynyń HH
respýblıkalyq festıvalinde «Eń úzdik rejısserlik sheshim» (2012); Ortalyq Azııa
memleketteriniń IV halqaralyq teatr festıvali «Eń úzdik rejısserlik qoıylym»
(2012); Jastar arasyndaǵy «OTKROVENIE» teatr festıvalinde – «Eń úzdik
rejısserlik jumys» (2013); IV Halyqaralyq qýyrshaq teatr festıvalinde «Úzdik spektakl»
(2014) tilge tıek etýge bolady.
Rejısserlik bilimin
ushtaý úshin ol Sankt-Peterbýrg qalasyna baryp, «biliktiligin joǵarylatý
kýrsynan» ótken. Reseıdiń rýhanı astanasynda alǵan bilimi ónerin shyńdaýǵa
jaǵymdy áserin bergeni sózsiz.
Spektakl
qoıý eń kúrdeli jumys. Dramatýrg tek pesa jazsa, akter óz rolin alyp shyǵýdy qarastyrady.
Sýretshi de shyǵarmanyń jelisi boıynsha dekoraııasyn oılap, syzyp daıyndaıdy.
Osynyń barlyǵynyń basyn qosyp, biriktirý uıymdastyrýshynyń alǵashqy mindeti. Bir
sózben «uıymdastyrý» dep ońaı jaza salǵanymyzben, onyń mashaqatyn tilmen jetkize
almaspyz. Túrli kedergiler men qıyndyqtarǵa qaramastan, oılaǵan isińdi júzege asyra
bilý úshin aldymen jaratýshynyń syıǵa tartqan daryny, keıin tereń bilim qajet.
Kórnekti
rejısser, professor Á.Rahımov óz dáristerinde bizge, «Rejısser bolyp týylý
kerek, ony oqý tek damý úshin qajet. Qarapaıym adamnan rejısser daıyndap shyǵý
múmkin emes» dep aıtyp otyrady. Iaǵnı,
kásibı bilim sheberlikti shyńdaýdyń sebepkeri bolmaq. Kózqaras pen qoltańbany
qaldyrýǵa jasaǵan naqty qadamy ispetti.
Rejısser qaı
baǵytta, qandaı mektepke súıene otyryp túrli qoıylymdardy ómirge ákeletini kez-kelgen
zertteýshini de, qarapaıym kórermendi de qyzyqtyratyny anyq. Bizdiń osy saýalymyzǵa
K.Adylov: «Mektep degen uǵym tek bizde bar. Nege mektepterge bólemiz? Onyń
mańyzy nede?» degen saýaldy keri
qoıdy. Rasynda, mektepke bólip qajeti ne? Stanıslavskıı «Meniń ónerdegi ómirim»
atty monografııasynda epkın mektebiniń aqyry ne bolǵanyn anyqtap túsindirgeni
bar. epkınniń tikeleı shákirti ǵana sol mektepti túsinýshi, ári túsindirýshi bolyp
qalmaq. Al, onyń oqýshysy óz ustazynyń aıtqanyn «epkın mektebi» dep túsinedi.
Odan keıingiler jáı ǵana, atyn jamylyp ózgeshe baǵytta áreket etpek. Sol úshinde
mektepter men baǵyttarǵa bólýdiń qajeti shamaly. Biraq, bul degenimiz
rejısserler ózdiginshe áreket etip, bilgenderin iske asyrýyn qoldaý emes, HHI
ǵasyrǵa deıin jınalǵan, áli de tolyǵyp kele jatqan túrli ádisnamalardy uǵyna
otyryp árqaısysyn óz ornymen qoldanyp kórkem shyǵarma týdyrý. Keıipkerimiz taǵy
bir sózinde, «Nemis teatry bolsa da, Breht boıynsha jumys isteýge kelmeıtin
spektakl bolady. Bálkim oǵan Tovstanogov kelip qalar. Sol sekildi, Shekspırden
de psıhologııany izdep shatasyp jatady. Joq dúnıeni izdep, adasýdyń eshkimge berer
paıdasyn kórip turǵanymyz joq. Tek, bilimdi molaıtý kerek. Ol tórt jyldyq
bakalavr nemese eki jyldyq magıstrlik oqýmen shektelmeıdi. Únemi izdenis kerek.
Jańashyldyqqa umtylý kerek», degen naqty kózqarasyn bildirdi. Sýretker barlyq baǵyttar
men janrlarǵa beıtarap túrde qaraıdy. Ol akademııalyq, jekemenshik, «kassaly» spektaklder
qoıatyn zaldarda nemese shoý baǵdarlamamen jumys jasasyn, jańadan qylań bergen táýelsiz
laboratorııaly teatrlar bolsyn baryn salyp eńbek etýge daıyn. Tapsyrys boıynshada
spektaklder qoıyp berýden eshqashan bas tartpaıdy. Olardyń bolǵanyna, kórermenderiniń
baryna qýanyshty. Iá, halyqtyń talǵamyn arttyrý úshin túrli baǵytty teatrdyń
kóbeıgeni barlyǵymyzǵa qajet. Biraq, janyna jaqyny, raqat syılaıtyny – táýelsiz
teatrlarmen jumys. Eshkimniń kedergisiz, qaǵıdalar men túrli shekteýlersiz, erkin
oıyn iske asyrý. Sol arqyly, zamanaýı óner týdyrý eń unamdy úderisi bolyp
qalmaq.
Qoıýshynyń stıline zer salsaq, kez-kelgen janrlarmen de,
mekteptermen de, ádis-tásildermen de jumys jasap, tek spektaklge laıyǵyn tańdap, kóńiline qonymdysyn
ǵana paıdalanady. Zertteı kele, rejısserdiń stılin «eklektıka» deýimizge saıatyn
shyǵar, biraq túrli janrdy asa baıqampazdyqpen tańdap, eń bastysy rejısserlik
ádisine etene jaqynyn tańdap júrgeni naǵyz «sıntezdik óner» deýge negiz. Sol
arqyly, óziniń janryn, óziniń «menin» tabýdy izdestirý ústinde.
«Jigitke jeti ónerde az» demeı me, endeshe
keıipkerimizdiń taǵy bir qyry – ustazdyq. Ol úlken jaýapkershilik pen
kemeńgerlikti talap etetin uly qyzmet. Akterlik óner týraly qııalynan sýret
salyp kelgen jasóspirimderge mamandyqtyń qyr-syryn durys uǵyndyryp, baǵdar
berý, bolashaǵyn kóre bilý, asqan sabyrlylyqpen túpki sanaǵa akterlik ónerdiń
san salasyn sińdirý mashaqaty mol jumys. Boıdaǵy bar qýatty sarp etkizýdi talap
etetin alǵysy az, saýaby mol qyzmet. Qazirgi kezde, osyndaı qaltqysyz eńbektiń arqasynda, talaı stýdenttiń «súıikti
ustazyna» aınalǵan – qurmetti Kýba aǵaı.
T.Q.Júrgenov
atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasyna qarasty kolledjdi támámdaǵan «Mýzykalyq
drama teatrynyń» artısi bóliminiń stýdentteri óz betterinshe bir shańyraqtyń
astyna birigip – «Laboratorııa 316» táýelsiz teatr trýppasyn qurdy. Bul teatrdyń
ózgelerden ereksheligi joq emes. Qalǵan qaǵıdasy joq, táýelsiz memlekettiń ór
jastarynan quralǵan top eshkimniń aıdaǵanymen júrip, qaıyrǵanymen turyp qalmaıdy.
Biz tanys bolǵan 8 akter bir-birine múldem uqsamaıtyn jandar. Ár qaısysynyń óz
ustanymdary men alǵyr oılary bar. Osy arqyly zamanaýı óner týdyrý nıetinde.
Túrli oılar saıǵa aqqan jylǵa sekildi. Birimen-biri
jarysyp jete quıǵanynda toǵysyp, óner ózenine umtylý úshin bar kedergini buzyp
jaryp, tosylyp qalmaýdy maqsat etken, kópke úlgi bola bilgen zamandastar.
Jańashyldyqqa
umtylý jastarǵa tán qasıet. Úlgi tutatyn klassıkter men «meni» qalyptasqan
maıtalmandar da, ónerge úles qosýdy jalyndy jastyǵynda bastaǵany belgili. Ǵumyr
tutqasyn endi ustap, nar táýekelmen tabaldyryq attaǵan zamandastardy qoldaý,
qorǵaý paryzymyz bolmaq. Sebebi, maqsat ortyq – qazaq teatr ónerine serpin
berip, tyń dúnıeler týdyrý. Osy oraıda uly reformator K.S Stanıslavskııdiń:
«Poka my molody, my doljny voorýjıtsıa zýbnoı etkoı ı otpravıtsıa týda, kýda
glaza glıadıat. Smeıatsıa, sovershat bezýmnye postýpkı, rydat, ıdtı protıv
sıstemy, chıtat stolko, skolko, kajetsıa, ne vmestıtsıa v golový, lıýbıt chto
est sıl, chývstvovat. Prosto jıt», - degen sózi eriksiz oıǵa orala ynta-jiger
beredi.
Ystyq yqylas
pen nar táýekeldiń arqasynda alyp shaharǵa taǵy bir teatr bolyp qosylyp otyr.
Alǵashqy eńbekterimen de bólisip úlgerdi. Ústimizdegi jyldyń qazan aıynda, naqtyraq 26-sy
kúni «Laboratorııa 316» táýelsiz teatr trýppasy alǵashqy premerasyn kórermenge
pash etti. Elý oryndyqty shaǵyn zalda ıne shanshyr oryn bolmady. Spektakldiń ataýy
– «B.O.Q.» (qazaqtyń aýyzeki «nájis» sózin bolashaqta engizý josparynda júrgen
latyn áripterimen bergen.) Osyndaı «dáýreni» júrip turǵan bolashaq álipbıdi utymdy,
ári alǵashqy bolyp paıdalandy.
Spektakl F.Dıýrrenmattyń
«Gerakl men Avgııdiń atqorasy» komedııasy boıynsha qoıyldy. Ujym ózderine qolaıly
qysqartyp, naǵyz zamanaýı tilde tárjimalaǵan. Komedııadaǵy jańa baǵyttyń biri qoǵamda
ózekti sátterdi aldyńǵy qatarǵa tartý. Sıýjet boıynsha negizgi másele qoǵamdyq
keleńsizdikter, ıaǵnı mal sharýashylyǵymen aınalysatyn qalanyń tezekke tolyp,
lastanyp ketýi. Qoıylymda halyqtyń Avgıı patshaǵa degen narazylyǵyn kórkem
kórsetti. Gerakldyń 6-shy erligi jaıly ańyzdan memleketterde, qalada, aımaqta
bolatyn ortaq másele «tazalyqty saqtaýdy» birinshilikke qoıyp ózekti máseleni
órnekteı bere bildi.
Spektakldiń rejısseri – Kýbanychbek Adylov. Rejısser uǵymy
bizdiń «dástúrli» túsinigimizde, barlyǵyn daıyndap, akterdan óz oıyn beıneleýdi
talap etýshi bolsa, Adylov rejıssýra sheberligi sál ózgeshe. Ol ár artıstpen jeke-dara
jumys istemeıdi. Biraq, formaǵa túsirý úshin túrli akterlyq trenıngter ótkizedi.
Sonyń arqasynda ójet oılap, kórkem qımyldap, azat oıyn ashyq aıtatyn kókirek
kózderi oıaý sahna tulǵasyn daıyndaıdy. Budan baıqaǵanymyz, akterlyq ansambl
kórkem qurylady eken. Iaǵnı, birin-biri únsiz, ym-ısharatsyz, ishki túısik arqyly
sezinýge tynymsyz jattyǵý jasalady. Bir-birinen kózqarasty bylaı qoıǵanda, reflekske
deıin uǵynysýdy baıqaımyz. Ujymnyń básekege qabletti ekeniniń bir dáleli: bolashaqqa
degen qyraǵy kózqarasy arqyly aldynda otyrǵan kórermendi basyp alyp, kemshiligin
kórmes «fanat» jasaý qasıetiniń ıegerleri.
«Novyı spektakl – novye zadachı, novye problemy, novye ıskanııa. V ıskýsstve ne byvaet
postoıannyh velıchın ı vechnyh ıstın. No v nem est vechnye ennostı ı absolıýtnye
ponıatııa. V nem net neızmennyh krıterıev, no est neızmennyh trebovanııa. I
pervoe ız nıh – trebovanıe grajdanstvennostı» – degen eken jańa spektakl jaıly
orystyń múıizi qaraǵaıdaı rejısseri Tovstonogov. «Gerakl men Avgııdiń atqorasy»
spektaklinen rejısserdiń azamattyq ustanymyn anyq kóre aldyq. Ol qazaqqa úsh
qaınasa sorpasy qosylmaıtyn ejelgi grektiń oqıǵasyn órnekteı kelistire bildi.
Sahnada oı men qımyl qatar. Tereń oıdy jetkizýge rejısser shahmatty mızansenany
paıdalanýy utymdy shyqqan. Endi, Avgııdiń patshalyǵyna Gerakl kelgendegi sátti
taldasaq. Kókjıek boıyna ornalasyp, tórde Gerakl súıiktisi Deıanıramen halyqqa
qol bulǵap tur. Qos qanaty, ıaǵnı, tórden tómen qaraı, túrli tústi jalaýmen
Avgıı patshalyǵynyń adamdary qonaqtardy qarsy alyp tur. Sol kezdegi sınhrondy
túrde joǵary rezonatormen amandasý, birdeı «zık-zak» jasap qol alysý áreketi
kórermenge názik oıdy ádemi jetkizýdiń sebepshisi boldy. Sarkazmǵa toly sahnalyq
áreketter eriksiz kúlkige batyrdy. Ujymnan jastyqtyń minezine tán batyldyqpen
kórsetken ójet kórinister kóp baıqalady.
Qoıylymnyń
túpki ıdeıasy eshqandaı da basshylyqqa qarsy shyǵyp, olqylyqtaryn áshkerelep, dúmpýler
ornatý emes, máselelerdiń týyndaýyna negizgi faktordy anyqtaý.
Shyǵarma
úzik-úzik, oqıǵa tizbegi joq. Óıtkeni, rejısserdiń ózi aıtqandaı: «bul jumys
zamanaýı teatrdyń belgi-bederlerin izdeı kele, túrli trenıngter arqyly paıda
bolǵan». Sáıkesinshe osyndaı dúnıe týyp otyr. Sahnadan kózge ottaı basylyp,
kóńilde turaqtaǵan beınelerdi saraptaı kele, Geraklǵa Avgııdiń atqorasyn
tazalaý usynysy túskende, tartys (konflıkt) bolady. Iakı, ǵashyǵy barýǵa
ıtermeleıdi, al óziniń qulqy joq. Sonda tyǵyryqqa tirelgen Gerakl, XVII
ǵasyrdaǵy Shekspırdiń Gamletine tıesili «Byt ılı ne byt...» monologyn
oqıdy. Qazaq tilindegi spektaklde
aǵylshyn dramatýrginiń ataqty monologyn orys tilinde baıandaıdy. Bul «zamanaýı spektakl» dep ataýymyzdyń taǵy
belgisi.
Taǵy bir
oıda qalǵan sát: Avgııdiń qyzy Ioladan (aktrısa – Janna Baýyrjan) ásireqyzyl
oıyn órnegin (naıgrysh) baıqadyq. Bul árekette mazmun bar. «Teatr ómirdiń
aınasy» degen uǵymdy alyp, jasandylyq kerek emes, tek shynaıy ómir súrý kerek
delik. Iola rolindegi Janna búgingi jasóspirim burymdylardyń jasandy áreketin,
qaıda, qalaı bas uraryn bilmeı, aýmaly-tókpeli kezeńinde shatasqandaryn shynaıy,
ádemi kórsetti. Gerakl: «shyq beri» degeninde, tartynshaqtap «joq, men ádemi
emespin...» degen sózinen ózine degen kóńil tolmaýshylyq, jaratylysynan beziný
syndy beleń alyp kele jatqan kesapattyń kórinisin sezindirgendeı. Aktrısa akterlyq
sheberliktiń mańyzyn tóbege bir kóterip aldy. Jánede teatrlyq áreket arqyly óte
názik jetkizdi.
Kórkem
shyǵarmanyń eń mańyzdy tusy mýzykamen ásemdeý. Ol kóbine artıstke emoııasyn
jetkizý barysynda súıemeldeýshi bolady. Mysaly barlyǵymyzǵa asa tanys qorqynysh
kezindegi skrıpkanyń joǵary notada oınaýy, qulaqqa jaǵymsyz estilip, birden
jaǵdaıatty túsindire ketedi. Mýzyka – kómekshi.
Kórermendi oıatýshy. Adylovtyń myna týyndysynda Arshat Haırolla gıtara aspabymen
oqıǵa ortasyn úzip óz týyndysyn oryndaıdy. Ánniń kásibı deńgeıi syn
kótererlikteı emes. Tipti, óleń sózderinen de Abaısha aıtsaq «tep-tegis jumyr
kelgen aınalasyn» kórmeımiz, biraq, eń bastysy, eń qajettisi – mýzykanyń
mańyzy, teńizdiń tereńinde jatqan marjandaı máninde. «Ánniń de estisi bar,
eseri bar..» demekshi, bul júrek jardy týyndydan ómirdi, ónerdi, ózińdi, ózgeni
kóresiń. Ereksheligi de sol, kókirekte máni men maǵynasy oınap turady, biraq
birden jatqa aıta almaısyń. Sebebi, jattandy sóz joq.
«...
Maqsatymdy izdep júrmin,
Bir ózgeris
engizgim kep kartaǵa.
Men Qudaıdan
suramadym,
Suraǵanym
qýat qana arqama...» dep, aıbatty kúshin aspapta oınaý arqyly uǵyndyra aldy. Kelesi
áýeninde, qataldyq jaıly jyrlady. Názik áýenge salyp, qataldyqtan jeńilgenin
moıyndaǵandaı. Alǵashqy óleńdegi qarqynnyń ushqynyda baıqalmaıdy.
«Taǵdyr
qatal kózderimde tur qaıǵy,
Adamdar bar
ma jamandyqtan qorǵaıtyn?
Dostar adal,
árkez qoldaıdy degenmen
Olar da
qatal, sózderinde turmaıdy...» dep, bar adamzattyń boıyndaǵy qasıetti kórsete
aldy. «Án kóńildiń ajary» ekenin tyńdaýshyǵa moıyndatqanyn sezdi, sezindirdi.
Eń sońǵy
núktesi, hor.
«Azyp barady bul zaman.
Ýaqyt óter
zymyrap,
Ataq penen
baılyqqa,
Umtylasyń
typyrlap...» dep, núkesin qoıýy utymdy sheshim. (Bul ániń sózin artısster birigip
shyǵarǵan.)
Jańa
teatrdyń sahnadaǵy taǵy bir ereksheligi zalda jaryq óshpeıdi. Otyrǵan kórermenniń
reakııasyna kóńil aýdarý múmkinshiligine ıe boldyq. Biri qasyn kóterip, endigisi
basyn shaıqap, biri shydamaı kúlip, endi biri erinin shúıirip otyr. Eń bastysy
eshkim uıyqtap qalǵan joq.
«Eslı vy
prıdete k zaklıýchenııý. Chto zrıtel doljen ıgrat v teatre aktıvno-tvorcheskýıý
rol, chto on ıavlıaetsıa faktıcheskım soýchastnıkom teatralnogo
deıstvııa, to vam, konechno, prıdetsıa lomat rampý, perenosıt deıstvıe v
zrıtelnyı zal, vvodıt zrıtelıa na sený ı t.d.» Taırov aıtpaqshy jaqtaýdy (rampa)
buzyp, kórermen arasynda «Boq! Boq! Boq!» dep árbir otyrǵan adamdarǵa «qosyl»
degendeı kózqaraspen qarap shyqty. Árıne, jasqanshaq halyq, qosyla qoıǵan joq...
Taǵy birinde, Avgııdiń uly (Deıanıraǵa ǵashyq) Fıleı men Deıanıranyń dıalogy
jazylǵan qaǵazdy kórermenniń kez-kelgen bireýine ustatyp, oqytyp shyqty. Maqsat
oryndaldy. Kórermen shyǵarmanyń bir bólshegine aınaldy.
Ómirde
eshkimde, eshnárse de minsiz emes. Rasymen min bolmasa, ómir súrý qyzyq bolar ma
edi?! Kóre tura, únsiz qalý, baýy sheshilip qalǵan dosyńa «kórse kórer, kórmese
súrinip jyǵylar» degen, qoldy bir silteý sekildi. Deıturǵanymen, Áshirbek Syǵaıdyń
«Akter – vaza. Syndyryp almaý qajet» degen ulaǵatty sózinen attap ketpeı,
qoldan kelgenshe kórkem túsindire bilý úshin tynymsyz izdenis ústindemiz.
Qysqasy, zamanaýı ónerdi kórsetken, kóńilge jaqqan spektakldiń kemshin tusy da
boldy. Ol, daýystyń kórermenge jetpegen tustary. Teatr úshin kórermen qandaı
rol atqaratynyn bile tura, akter óz sezimin ǵana oılap daýysyn shyǵarýǵa
tyryspaýy, qaryn ashtyrdy. Tek ózine ǵana estiletin áńgime men ısharat
kórsetkenniń ne mańyzy bar? (sol arqyly oı túsinikti bolsa, daý týmas edi) Bul
Polıbııdiń (Erjan Búrkitbaı) oıynynda kezdesti. Onyń monologtary eń mańyzdy, kiltti
sózder edi. Odan keıin tamasha aktrısa (repetıııa barysynda kózimiz jetken,
rejısserdiń qoıǵan talabyn óte sheber oryndaıdy) Almagúl Qazıhan-Saǵyndyq (Deıanıra)
keıbir sózderinde qulaqqa jetpeı jatty. Degenimen, óte názik arý, óz oıynynan
lázzát alyp júrgeni anyq ańǵaryldy. Shaǵymyn aıtqan baladaı tizip jazýymyzǵa sebep,
eskerilse eken degen tilek. Teatr ónerine endi qadam basyp kelgende
talǵamymyzdyń ósýine úles qosqandyqtan, zamandastardyń minsiz bolǵanyn rııasyz
qalaımyz.
Qazaq teatr
ónerine tamshydaı bolsa da qyzmet etip, mahabbaty men yqylastaryn arnap júrgen
jastar bar. Zamanýı óner búgin, ıa, erteń jazylyp qorytyndy shyǵarylmaıdy. Ol
máńilik jalǵasyn taba bermek. Solaı bolýyna úles qosýshy «Arystandaı aıbatty,
Jolbarystaı qaıratty, Qyrandy kúshti qanatty» jastardyń joǵalmasyna senimimiz
mol. Solardyń biri ári biregeıi biz sóz etken rejısser Kýbanychbek Adylov jáne
«Laboratorııa 316» táýelsiz teatr trýppasy.
Teatr óneri
máńgilik!
