Gúlbaqyt Ilııasova
T.Júrgenov atyndaǵy QazUÓA, kınotaný, I kýrs
Qazaq kınematografııa álemi jyl sanap sapaly telehıkaıalar
qataryn tolyqtyryp keledi. Zaman talaby jáne jańa jabdyqtarmen teleserıaldar óz
jemisin sapaly berýde. Buqaralyq aqparat quraldary mıllıondardyń kóńilinen
shyǵatyn, halyqqa tatymdy tárbıelik mándegi dúnıeler usynyp, adamdardyń sanasyna
áser etetin jańashyldyq jasap jarysyp keledi. Sonyń bir úlken salasy teleserıal.
Jalpy serıaldyń negizgi maqsaty sendire bilý, sol serıalmen birge ómir súrgizý.
Telehıkaıa arqyly árbir ulttyń bolmysy men tynys-tirshiligin, salt-sanasyn bilýge
bolady. Mysaly: kıim kııý, úlken men kishi arasyndaǵy qatynas, jastardyń qaı
baǵytqa bet alyp bara jatqanyn bile alamyz. Úndi,túrik,káris serıaldaryna qarap
«Olar úlkenniń aldynan qı ótpeıdi, kıingenderi qandaı kúshti» - dep tańyrqaımyz.
Osynshama izettilik, kıiný ádebi barshasy ózimizde de bar emes pe?.Ultymyzdy
tanytatyn qazaq telehıkaıalary barshylyq. Elimizde qanshalyqty sapaly, tyń
dúnıeler shyǵarylyp jatqanyn sońǵy jyldary kórermenderdiń ystyq yqylasyna ıe
bolǵan myna serıaldardy erekshe aıta ketsek bolady:
Qara shańyraq – 2014 jyly jaryq kórdi. Bul telehıkaıa Aqan Sataevtyń
«Aǵaıyndy» týyndysynyń jalǵasy negizinde túsirilgen. Basty rólderde: Azamat
Satybaldy, Ádil Ahmet, Dáýren Serǵazın, Marııam Dýmanova,Asel Qalıeva syndy óz isiniń maıtalmandary somdap shyqty.
Birneshe rejısserlyq top jumys atqarǵan. Sondyqtan da týyndy kórermenderdiń zor
suranysyna ıe boldy. «Qara shańyraq» serıalynda Dáýlettiń rólindegi
akter Ádil Ahmetov osy týndydy jaıly óz oıymen bólisti: «Bul serıal eń
birinshi bastalǵan kezde kóp akterler qashqaqtady. Óıtkeni, 100 serııa degende
bári shoshydy. Qalaı 100 serııa, qanshama ýaqyt ketedi, 8 aıǵa deıin ketýi múmkin
ǵoı degen sekildi qorqynysh boldy. Bári shoshydy. Al, men kerisinshe túskim keldi.
Óıtkeni, 100 serııa degen qaıta jaqsy dep eseptedim. Sebebi, bizdegi kóp
serıaldar 10-20 serııadan turady. Oǵan halyq baýyr basyp úlgere almaı qalady.
Shortań etip bitip qalady. Endi 100 serııa bolǵandyqtan oǵan birte-birte halyq
senip, óziniń týysyndaı bolyp ketedi. Kınonyń maqsaty halyqty sendire bilý,
halyqty sol serıalmen ómir súrdire bilý. Solaı jaqsy-jaqsy oılar tastaý. Eń
basty maqsat halyqqa pikir qaldyrý, oı tastaý. Sony oryndadyq dep oılaımyn. 6
aı boıy kún demeı, tún demeı ter tógip qyzmet ettik. Kınoda jyldam, qaǵlez
bolýyń kerek. Dýblder óte kóp bolyp ketetin kezder de bolady, sondaı kezde
túrli minezderdi ózińe sindire bastaısyń, sabyrly bola túsesiń. Kóp nárse
úırendim. Jalpy serıal akter úshin óte kóp tájirıbe beredi eken.» deıdi (2). Ádil
Ahmetovtyń aıtqanyndaı-aq bul fılm barshamyzǵa oı tastady degen enimdemin. «Qara
shańyraq» telehıkaıasy qarapaıym otbasyndaǵy úsh aǵaıyndynyń neshetúrli qyzyqqa san
synaqqa toly taǵdyrlary jaıly oqıǵalar beınelenedi.
Telehıkaıanyń kórermenge berer ıdeıasy qazirgi qoǵamdaǵy birge týǵan baýyrlardyń
birine-biri jat bolyp, baýyrmashyldyq degen qasıettiń joǵalyp bara jatqany beleń
alýda. Sol sebepti Qanaǵat Mýstafınniń atalmysh týyndysy bir anadan týǵan
baýyrlar arasyndaǵy meıirimdi oıatyp, «baýyr» degen asyl sózdiń qadirin júrekke
jetkize bilý.
Syrǵalym – Qazaqstan ulttyq telearnasy 2014 jyldyń 15 qańtarynda 48
bólimnen turatyn «Syrǵalym» atty tól týyndynyń 1- shi maýsymy kórermen nazaryna
jol tartty. Serıaldyń ekinshi maýsymy 2014 jyldyń 7 sáýirinde jaryq kórdi. Jalpy
telehıkaıa 80 bólimnen turady. Qarapaıym aýyl qyzy, ákesiniń eski dosynyń úıine
turýǵa qalaǵa keledi. Úsh aǵaıyndy uldardyń árqaısysy óz isteri, keıbiriniń
tipti otbasy bar.Bastapqyda olar aýyl qyzyn mensinbeı, alalaıdy. Keıinnen úıdiń
úlken uly Syrǵalymǵa qamqor bolyp, al ortanshy uly ony unatyp qalady. Al kenjesi
bolsa óz ýaıymymen júredi.Shytyrman sıýjetke tán aram oılar,kúrdeli jeke tulǵalyq
qatynastar men qupııalar osy telehıkaıada toǵysqan. Qoıýshy-rejısseri,senarıı
avtory degen birneshe eńbekti moınna alǵan sheber Rashıt Súleımenov Syrǵalym» telehıkaıasyn
jasaýshylar ıdeologııa faktoryna kóp mán bergenin atap ótti. Jáne túsirý alańynda
leksıkanyń durystyǵyn tekseretin eki redaktorymyz bar,sebebi bizdiń
keıipkelerimiz qazaq tilinde durys soıleýi tıis.Kóptegen til mamany,qoǵam
qaıratkerleri telehıkaıadaǵy qazaq tiliniń joǵary deńgeıin atap ótti.Biz úshin
bul úlken maqtanysh»,-deıdi rejısser. Týyndy arqyly, joǵaryda aıtylǵan kezekti
týǵan-týys arasyndaǵy alaýyzdyq, eshkimi joq qorǵansyzdyń kúı-jaıyn beınelegen.
Osy arqyly ıdeıa avtory qorǵansyzǵa qorǵan, panasyzǵa pana bolýǵa, halqymyz
jetimin jylatpaǵan ult ekendigin alǵa qoıǵan. Syrǵalymnyń rólin jas bolsada
talantty aktrısa Juldyz Mahanova somdady.
Mahabbatym
júregimde - kópshiliktiń asyǵa kútken Baıan Maqsatqyzynyń prodıýserligimen
2014 jyly túsirilgen telehıkaıa.Týyndy 2 maýsymnan turady.Serııal aýyldyq qyzben
qalanyń aýqatty otbasynan shyqqan jigit ortasyndaǵy mahabbat hıkaıasyn beınelegen. Ekeýiniń
qıyndyqqa toly aýyr joly ártúrli áleýmettik turmys arasyndaǵy jaǵdaı,qala men
aýyldyń baılanysy,qyzdyń ómir salǵan syndaryna tózýi,aq pen qara aıqasqan ómir
joly somdalady.Ideıa avtory qazirgi tańdaǵy jastar arasyndaǵy keı
oqylyqtardy,jastyqtyń býyna aldanyp san soǵyp qalmaýyn kórsetkisi keldi.Qazirgi
tańda jastar arasynda oılanbastan asyǵystyq jasap qoıatyn jaǵdaılar kóptep
kezdesedi.Aýqatty otbasy adamdary áleýmettik jaǵdaıy tómen jandarǵa at ústi
qarap,olardy alalap shyǵatyny joq emes.
Mahabbaty júregimde týyndysy dál kózdep adamdarǵa oı salyp shyqty. Kórgen árbir sanaly jan bul oqıǵalardan
sabaq alyp,adamgershilikke qaraı oılanary anyq. Telehıkaıanyń rejısseri Asqar
Uzabaev. Basty rólderdi Qazaq arýy 2014 jeńimpazy,aktrısa Gúlnaz
Jolanova,Táýekel Múslim, Janar Duǵalova, Dásten Shákirov somdap shyqty.
NTK arnasy kórermenderge taǵatsyzdana kútken 20 serıaldan turatyn «Aıjan»
melodramasyn usyndy. Aıjan tárbıeli, qarapaıym, sińilisine úlgi bolar ápke.
Aýyldyń ańǵal qyzy alyp shahar Almatyda pedagog mamandyǵy boıynsha bilim alýshy.
Ol úlken qalanyń tynys-tirshiligine daıyn bolmap edi. Alaıda Aıjan qandaı
qıyndyqtar bolsyn sol adamı qalpyn joǵaltpady. Ójettiligi, shydamdylyǵy
arqasynda taǵdyrdyń qıyndyqtaryna tótep berdi. Hıkaıanyń rejısseri Aıgúl
Aksambıeva ómirdegi bar oqıǵany shynaıy jetkize bildi. Aıjannyń rólin aktrısa
Gúlbahram Baıbosynova somdaıdy. Atalmysh serıal ómirdiń aq pen qarasyna árbir
názik jandy shydaı bilip, moıymastan jigerlik tanyta bilýi qajet jáne árkimniń
de qolynan keletindigi beıneleıdi. Qazirgi tańda Aıjan sekildi basynan túrli
synaq kórip jabyǵyp, jabyrqap jatatyn jandar qanshama... Osy telehıkaıa
synaqtarǵa sabyr tanytyp jeńilmeı alǵa jyljý kerek ekendigin kópke sabaq etedi.
Basty rólderde oınaǵan: Dastan Orazbekov, Oljas Ibraev, Qazyna Ábdiǵapar,
Jazıra Erkin, Abylaıhan Kasımov, Ásel Qalıeva, Azız Beıshenalıev syndy
maıtalmandar.
kútken 2015 jyly Habar arnasynyń tapsyrysymen «Báseke» teleserıaly kórermender
nazaryna usynyldy. Serıaldyń rejıssery Aqylbek Dosjanov. Keıipkerimizdiń rólin
somdaǵan aktıor Baqyt Týshaevtyń aıtýy boıynsha «Bul fılm jaqsy, sátti, halyqqa
oı salatyn, kóńil-kúı sylaıtyn keremet týyndy» - deıdi(1). Basty keıipkerler
baı-aýqatty eki dos biraq olar qalaı osyndaı qarapaıym kúıge túsedi? Oqıǵa
olardyń bala kezinen bastap birigip aýadan aqsha jasaǵandaryn, ár kásipti
birlesip kóteredi. Alaıda olar qansha renjisse de isterin birigip isteı beretin.
Kútpegen jerden ortasyna úshinshi adam paıda bolyp olardy taqyrǵa otyrǵyzbaqshy
bolady. Aralarynda básekelestik týady eki dos kásipti basynan bastaýy kerek
biraq qaladan emes sonaý shalǵaı aýylda. 16 serııadan turatyn bul týyndyda basty
rólderdi Oljas Abaı jáne Baqyt Týshaev somdaıdy. Bas senarıst tanymal «Qyzyq
times» jobasynyń júrgizýshisi jáne avtory Marat Oralǵazın. Ideıanyń avtory bul
kermet, qyzyqqa toly telehıkaıa arqyly kópshiligimizge eshbir aqshasyz, kez-kelgen
jerden aqsha taýyp kásip jasaýdy, ómirdegi basty baılyq aqsha emes dostyq
adamgershilik ekendigin kórsetedi.
týyndylar shyǵarýyn toqtatpaıdy. «Patrýl» komedııasy kópshilik iltıpatyna ıe
boldy. Telehıkaıa 2015 te jaryq kórdi. Qıyndyqqa toly polıııa qyzmetkerleriniń
jumysy ázilmen ádemi jetkize bilindi. Basty róldegi keıipkerler Berik pen Serik
shaǵyn aýdandarda patrýl polıııasy bolyp qyzmet atqarady. Jumystyń qyzyǵyna
engen olar tipti túski asty ýaqytyly ishýdi de umytty. Fılm rejıssery Anvar
Matjanov al basty rólderde Meıirjan Týrebaev, Rústem Omarov, Edil Anarbaev,
Meıirhan Shernııazov, Medet Amanbaev, Ádiljan Shombolov. Ideıa avtory fılm arqyly
qazirgi tańda áleýmettik jeli juldyzdaryna aınalyp, kópshilik tarapynan aýyr
sózder estip, aq pen qarasy bar ómirde bizdiń tynyshtyǵymyz úshin uıqylaryn qıyp
qylmyspen kúresken patrýl qyzmetiniń eńbegin baǵalaı bilýimiz úshin oı tastady.
Bastyq bolamyn – Erlan Qasymjanuly rejısserlyq etken komedııalyq
serıal keń kólemde kórermenderin jınap úlgerdi. «Bastyq bolamyn» hıkaıasy qalada
memlekettik jáne jergilikti basqarý mamandyǵy boıynsha bilim alǵan Arman
Almatydan qyzmettik aýysý alyp, Búldirgen aýylyna baryp qyzmet etýge kónedi.
Aýyldyń ákimi sol jerdiń týmasy 20 jyl basqaryp keledi. Oǵan qalalyq jas maman
kómekshi bolyp keledi. Alaıda oǵan aýyldyń tynysh jáne baıypty tynys-tirshiligine
týra keledi, ony bul jerde ákim men aýyl turǵyndary arasynda, jastarymen túrli
oqıǵalar men qyzyqtar kútip turǵan edi... Fılm 2016 jyly 7 shi aranadan
kórermenderge jol tartty. Basty rólderde «Shanshar», «Nysana» teatrlarynyń akterlary
somdaıdy aıta ketsek Ýálıbek Ábdraıymov, Júsip Aqshora, Nurbol Aıtýlov, Baýyrjan
Orda jáne t.b. Bul serıal arqyly ıdeıa avtory qazirgi tańda aýyldan qashyp, týǵan
jerinen alystap san soǵyp júrgen keı jastarǵa oı salyp, aýylynda óz halqy úshin
adal qyzmet etýge tárbıeleý.
Qyz joly – Rejıssıor Asqar Beısembın
usynǵan Qyz joly serıaly 2016 daǵy erekshe este qalarlyq týyndylardyń biri.
Fılmde basty rólderdi somdaǵan Aınur Babaeva, Baný Mankeeva, baný Kajnabıeva,
Mahambet Myrza, Erkebulan Daıyrov jáne t.b syndy tanymal akterler. Telehıkaıanyń
jelisi shynaıy ómirden alynǵan. Basty keıipkerler árqaısysy óz joldaryn tańdap,
bastarynan óter qıyndyqtardy, máselelerdi ózderi sheship úırenýleri tıis. Úsh
ápkeli-sińlili. Úlkeni dáriger-genıkolog, ortanshysy – úı sharýasynda, al kenjesi
óz baqytyn izdegen stýdent. Dál osy serıaldaǵy oqıǵalar árkimniń de basynan
ótýi múmkin. Qyzdarǵa tárbıelik máni zor bul fılmniń bereri mol. Qoǵamda jas
qyzdardyń birshamasy eliktegish, ulttyq mentalıtetti umytqan. Qazaq qyzdary qashan
da sabyrly, aqyldy, uıalshaq, qylyqty, qos burymdaryn jibergen edi. Kez-kelgen
máselede jol taýyp, Alla adam balasyna kótere almaıtyn synaqtar bermeıtinin
umytpaǵany jón. Serıal arqyly qarakózderimiz ózderine sabaq alsa, ómirdiń
qýanyshy men qaıǵysyna tóze bilse degen maqsatta shyǵaryldy.
jetimder úıinen shyqqan jigitter jaıly. Olar ómir atty arnada kóptegen súrinýler
men qıyndyqtar kóredi, biraq adamı qalyptan taımastan, qıynshylyqtarmen kúresip,
aıaqqa turmaqshy bolǵanda joldarynda kedergiler, jetimderge adamdardyń basqa
kózben qarap kemite synaýy jáne taǵy da basqa taǵdyr talqylysynda ómir súredi.
2016 jyly jaryq kórgen fılmniń rejıssıorlary Anna Drannıkova, Qambar Esmuhanov.
Al keıipkerlerdi somdaǵan Qýanysh Kerimqulov, Shárip Serik, Erbol Semqulov,
Raýshan Ermaǵambetova, Áıgerim Aıdar. Kózge jas uıalatatyn bul týyndy
kópshiligimizge adamılyqtarymyzdy damytyp, meıirim jáne mahabbatty oıatary anyq. Qandaı
ortada tárbıe alsa da adam sanasy durys bolýy tıis. Qamqory, qorǵany joq
jandarǵa saıa bolyp, atalarymyzdan qalǵan «Jetim kórseń jebeı júr» - degen qundy
sózdi tek
aýyzda emes júrekte ustaýymyzǵa sep berý edi.
Qyz joly – Rejıssıor Asqar Beısembın
usynǵan Qyz joly serıaly 2016 jylǵy erekshe este qalarlyq týyndylardyń biri.
Fılmde basty rólderdi somdaǵan Aınur Babaeva, Baný Mankeeva, Baný Kajnabıeva,
Mahambet Myrza, Erkebulan Daıyrov jáne t.b syndy tanymal akterler. Telehıkaıanyń
jelisi shynaıy ómirden alynǵan. Basty keıipkerler árqaısysy óz joldaryn tańdap,
bastarynda bolar qıyndyqtardy, máselelerdi ózderi sheshýleri tıis. Úsh
ápkeli-sińliler. Úlkeni dáriger-genıkolog, ortanshysy – úı sharýasynda, al
kenjesi óz baqytyn izdegen stýdent. Dál osy serıaldaǵy oqıǵalar árkimniń de
basynan ótýi múmkin. Qyzdarǵa tárbıelik máni zor bul fılmniń bereri mol.
Qoǵamda jas qyzdardyń birshamasy eliktegish, ulttyq mentalıtetti umytqan. Qazaq
qyzdary qashan da sabyrly, aqyldy, uıalshaq, qylyqty, qos burymdaryn jibergen edi.
Kez-kelgen máselede jol taýyp, Alla adam balasyna kótere almaıtyn synaqtar
bermeıtinin umytpaǵany jón. Serıal arqyly qarakózderimiz ózderine sabaq alsa,
ómirdiń qýanyshy men qaıǵysyna tóze bilse degen maqsatta shyǵaryldy.
Qazaq Arýy – Baıan
Maqsatqyzy prodıýserlik etetin «Esentai» prodakshn 2017 jyly «Qazaq Arýy» baıqaýy
jaıly telehıkaıa usyndy. Fılm jelisi qarapaıym qazaq qyzy ómirdegi úlken jolǵa
qadam basar kezde ata-anasynan aıyrylyp, bastan qıyndyq keshiredi. Ol osy
oqıǵadan soń ómirin túbegeıli ózgertpekshi bolady. Óz-ózin qolyna alyp sán
konkýrsyna qatysýǵa usynys tastaıdy. Kórermenderdi qyzyqqa toly konkýrstyń qyry
men syrlary, satqyndyq pen kórealmaýshylyq ataýly ómir qubylystarynyń
kedergilerimen kúres jáne túrli emoııalarlar baýrap alady. Ideıa avtorlarynyń
maqsaty, pende qandaı quzdan qulasa da adam qalpynan taımaı, qıyndyqqa moıymaı alǵa
maqsat qoıa bilip, soǵan qol jetkizý kerek degen oı túıýge bolady. Bul týyndynyń
rejısseri Ernar Nurǵalıev. Basty rólderde: jas aktrısa Gúlzada Turlash jáne
Táýekel Músilim, Kesh Iý tobynyń eks-solısti Juldyz Ómirǵalı, Kámshat Joldybaeva
jáne t.b.
Qazaq eli –
2017 jyldyń basty jańalyǵy, kópshilik taǵatsyzdana kútken Elbasymyz Nursultan
Nazarbaevtyń tapsyrysy boıynsha «Qazaq eli» teleserıaly 31
arnadan kórsetildi. Jady myǵym halqymyz óziniń tarıhı shejiresin aýyzdan-aýyzǵa
taraǵan ańyz áńgime arqyly, tasqa qashalǵan tańba arqyly urpaǵyna jetkizip
otyrǵany aıan. Búginde álem elderi ata-baba tarıhyn keıingi tolqyndary ekran
arqyly beınelik turǵyda tanytýǵa kóshti. Bizdiń bul úrdisten edáýir kesh qalyp
qoıǵanymyz belgili. Sonyń saldarynan halyq óz tarıhymyzdan góri káris, túrik,
mońǵol elderiniń handyq shejiresin jaqsy biledi. Osy olqylyqtyń ornyn toltyrý
úshin «Qazaqfılm» kınostýdııasy tarıhı serıal túsirýdi qolǵa aldy. Fılmniń
rejısseri Rústem Ábdirashtyń aıtýy boıynsha « Qazaq handyǵy jobasy bastalmaı
turǵanda túsimde altyn-kúmis jalatylǵan qobyz kórippin, ishinde altyn-kúmis
sekildi asyl tastar bar. Saǵat mehanızmimen jumys isteıdi eken deımin,
qytyr-qytyr etip keri aınala bastady. Bul ne tús dep oılap em, ýaqyt óte kele
jaýapty jobanyń aldyndaǵy aıan ekenin bildim» - deıdi (3). Jánibek pen Kereı
rólderine halyq yqylasyna ıe bolǵan Erkebulan Daıyrov, Qaırat Kemalov syndy
úzdik akterlar somdady. Serıaldyń ıdeıasy arqyly biz tarıhy tuńǵıyqta jatqan
handyqtyń qalaı qurylǵany jaıly, qandaı qıyndyqtary bolǵany jaıly keremetteı,
naǵyz patrıottyq áser aldyq desem artyq aıtpaspyn.
Qazaq kıno tarıhy táýelsizdik alǵaly barsha
jurtty oryssha, qazaqsha otandyq ónimdermen qýantýda. Ásirese sońǵy úsh jyldyqta
shetel serıaldarynan eshbir qalyspaıtyn osyndaı keremet dúnıeler usynyp keledi. Rejısserlarymyzdyń, akterlarymyzdyń
da sheberlik deńgeıleri jaqsy nátıje kórsetýde. Telehıkaıanyń sapaly shyǵýynyń
bastaý bulaǵy ol senarıı. Senarıstterimiz shetel asyp tájirıbe shyńdap,
elimizge kelip biliminiń jemisin kórsetýde. Bul da bolsyn elimizdiń
táýelsizdiginiń arqasy. Otandyq kıno salasy álemdik deńgeıde kórsetiletin serıaldar shyǵarýǵa maqsat qoıǵany aıdan anyq. Qazaq
eli jobasynyń bas prodıýseri Arman Asenov «Qazaq eli» serıaly kórsetiler aldynda
belgili portal abai.kz-ke bergen suhbatynda: «-Bilesiz be? Bizge kóptegen sheteldik
telearnalar habarlasyp jatyr. Mysaly, berisi Reseı men Ýkraına bizdiń serıaldy
satyp alýǵa usynys jasap úlgerdi. Máselenkı, qazir ORT arnasymen kelissózder
júrgizilýde. Arysy Batystyń telearnalary habarlasyp, serıaldyń qashan daıyn
bolatynyn surap otyr. «NBC» bastaǵan Batys elderi arnalary kóptep habarlasýda.
«Ál jazıra» arnasy da bizdiń serıaldy satyp alýǵa kelisti. Sebebi, Batys
prokatyndaǵy serıaldardyń kópshiligi kompıýterlik grafıkamen túsiriledi. Al
bizde shynaıy keıipkerler, shynaıy tabıǵat aıasy. Jasyl fondy qoldanbadyq.
Sondyqtan «Qazaq eli» serıalynyń sapasy da, áseri de erekshe bolmaq» - deıdi(4).
Sońynda aıta
keterimiz ózge ult serıaldary arqyly óz ulttyq qundylyqtarymyzǵa nuqsan
keltirip, sanamyzdy ýlap, qoǵamdaǵy keı jaıttarǵa kóz juma qaramýymyz úshin
otandyq teleserıaldarymyz sol olqylyqtyń bolmaýyna at salysý ústinde. Elimizdiń kıno salasy
sapaly, qýantarlyq qundy dúnıelermen qýantýdan sharshatpasyn degen izgi
nıettemiz.
Siltemeler:
(1) http:// www.inform.kz
(2) http:// baistars.kz
(3) http:// qazaqadebieti.kz
(4) http:// abai.kz
